DE ‘KONTERFEITSELS’ VAN NEDERLAND

De term ‘stadsgezicht’ raakt pas in zwang rond 1800, daarvoor gebruikt men de term ‘konterfeitsel’, wat vrij vertaald ‘portret’ betekent. Niet dat men in de 17e eeuw geen stadsgezichten schilderde, maar de afgebeelde steden van grote afstand werden ingedeeld bij de landschappen en de meer ingezoomde werken stonden eerder bekend als ‘een straatje’. Zoals uiteraard het bekende ‘Straatje van Vermeer’. Voor de 17e eeuw werden er maar heel weinig stadsgezichten gemaakt zoals we die kennen uit de 19e eeuw.

Een ander bekend ‘konterfeitsel’ is het gezicht van de Goude Bocht in de Herengracht van Gerrit Berckheyde. Dit schilderij, waarvan 4 edities in olieverf bestaan, geeft een zeer natuurgetrouw beeld weer van deze Amsterdamse gracht rond 1671-1672. Deze schilderijen zijn tegenwoordig van grote topografische waarde, zeker aangezien er in die tijd nogal wat werd verbouwd aan de grachten.
Ook Frederik van Rossum du Chattel maakte zulke meer topografische stukken. Frederik werd ook wel ‘de schilder van de Vecht’ genoemd, omdat hij een groot deel van zijn carrière in Vreeland heeft gewerkt. Veel van de werken die hij heeft gemaakt zijn naar grote waarschijnlijkheid waarheidsgetrouw weergegeven, maar vaak niet te herleiden omdat vaak afgebeelde boerenhuisjes niet specifiek genoeg waren om te kunnen herleiden.
Ondanks dat het hier afgebeelde werk veel specifieker en volledig uitgewerkt is, is de exacte locatie tot de dag van vandaag helaas nog niet gevonden.

Frederik van Rossum du Chattel-Aan de vecht - Liquid Sky Gallery - t

Adrianus Eversen - Zomers stadsgezicht - Liquid Sky Gallery

De term ‘stadsgezicht’ impliceert wellicht dat de afgebeelde stad ook daadwerkelijk één stad is. Dat is echter vaak niet waar. Zelfs in de 17e eeuw al waren veel stadsgezichten eerder gefantaseerd of bij elkaar geraapt dan gebaseerd op de feitelijke locatie.
Zo is van het werk van Berckheyde bekend dat hij in één van de vier edities een volledig volgebouwde straatwand heeft geschilderd, terwijl één van die afgebeelde grachtenpanden pas in 1689 werd gebouwd (in ieder geval 17 jaar nadat het schilderij is ontstaan).
Sommige schilders echter maakte het nog veel bonter. Zo schilderde Jan van der Heyden eens een schilderij van een Amsterdamse gracht, met op de achtergrond de toren van een kerk die in het Zeeuwse Veere stond.
Ook Adrianus Eversen was een schilder van fantasievolle stadsgezichten. Het was het er hem echter ook niet om te doen om de situatie nauwkeurig weer te geven, het ging hem meer om de historische schoonheid, precies de juiste belichting, of juist de rust die vaak in zijn stadsgezichten te vinden is. In het zomerse werk hiernaast zijn kleine details, zoals het openstaande raam vooral toegevoegd voor de schoonheid en het anekdotische details. Of het raam nu wel of niet echt zo open heeft gestaan is daarbij niet van belang. Zeker niet aangezien het gehele stadsgezicht waarschijnlijk nooit zo heeft bestaan.